Rola rolnika w ochronie bioróżnorodności

Rolnicze gospodarstwa domowe w szczególny sposób mogą wpłynąć na stan środowiska.

1. Podobnie jak wszystkie inne gospodarstwa domowe mogą oszczędnie korzystać z zasobów. Rozsądne korzystanie z wody, prądu, papieru czy żywności polega przed wszystkim na unikaniu marnotrawstwa, wyrobieniu sobie odpowiednich nawyków i umiarze. Dokręcanie kranów, naprawianie kapiących kurków, gaszenie światła gdy wychodzimy z pokoju na dłużej czy niekupowanie w sklepie więcej niż nam potrzeba to małe kroki które dają wielkie oszczędności jeśli je konsekwentnie stosujemy. Oprócz ekologicznego mają także głęboki sens ekonomiczny. Oszczędność zasobów przekłada się w prosty sposób na oszczędności dla naszej kieszeni.
2. Rolnicy mają większy niż przeciętne gospodarstwa domowe wpływ na otaczającą przyrodę. Gospodarowanie na roli wiąże się z szeregiem decyzji które wpływają na środowisko, w tym okoliczny krajobraz, zagospodarowanie terenu czy bioróżnorodność. Ochrona środowiska jest także w ich szczególnym interesie. Wyniki gospodarowania na roli zależą nie tylko od włożonej pracy ale także w ogromnym stopniu od klimatu jakości gleby czy dostępności wody.

O tym jakie decyzje ułatwiające ochronę środowiska powinny podejmować wszystkie gospodarstwa domowe napisano już wiele. Coraz częściej mówi się na ten temat także w szkołach. Warto zatem powiedzieć kilka słów więcej na ten drugi temat, czyli o szczególnym wpływie rolników na otaczającą przyrodę.

Zdrowy rozsądek mówi nam, że gospodarując na roli powinniśmy mieć przed oczyma dwa cele:

• krótkotrwały - bieżące zarabianie pieniędzy na potrzeby gospodarstwa i na utrzymanie rodziny oraz
• długookresowy - przekazanie ziemi na której gospodarujemy następnym pokoleniom w stanie niepogorszonym.

Jeśli przekażemy pola następcom w stanie lepszym niż je otrzymaliśmy – tym lepiej. Ten drugi cel, to nic innego jak ochrona środowiska. Nie zawsze cele te się pokrywają. Jeżeli gospodarkę rolną prowadzimy tylko pod kątem możliwie wysokich zysków i koncentrujemy się wyłącznie na uprawach najbardziej opłacalnych, jest to działanie krótkowzroczne. Po pewnym czasie takie gospodarowanie prowadzi do wyjałowienia i zakwaszenia gleb. Dodatkowo ubożenie gleby w próchnicę obniża jej aktywność mikrobiologiczną i pojemność wodną. Tworzy się błędne koło.

Uprawy prowadzone na gorszej glebie są wrażliwsze na wszelkie uszkodzenia, wymagają intensywniejszego nawożenia chemicznego i ochrony.

Dla dobra środowiska istnieje konieczność zachowania równowagi pomiędzy uprawami które umożliwiają gospodarstwu osiągnięcie zysku oraz takimi które umożliwiają zachowanie dobrego stanu i zdrowotności gleb. Mówiąc o szczególnym wpływie rolników na ochronę środowiska, warto zatem przypomnieć, stare i od lat stosowane zasady gospodarowania na roli.

Należą do nich:

• odpowiedni płodozmian, uwzględniający rośliny bobowate (motylkowe) który zwiększa żyzność i biologiczną aktywność gleby, ogranicza rozwój organizmów szkodliwych, ułatwia racjonalne wykorzystanie składników pokarmowych i chroni glebę przed erozją;
• stosowanie właściwych technik uprawy, aby tak regulować wilgotność gleby, stopień jej przewietrzenia i tempo ogrzewania się, żeby uprawianym roślinom, a także mikroflorze glebowej stworzyć jak najkorzystniejsze warunki rozwoju i równocześnie eliminować organizmy szkodliwe;
• stosowanie dobrej jakości materiału siewnego i odmian odpornych na organizmy szkodliwe aby ograniczyć konieczność stosowania ochrony chemicznej;
• stosowanie zrównoważonego nawożenia, wapnowania i melioracji;
• regularne czyszczenie maszyn i sprzętu, by zapobiec rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych;
• ochrona i stwarzanie warunków dla występowania organizmów pożytecznych.

Zachowując wysoką liczebność organizmów pożytecznych, nie tylko na polach, ale także na obrzeżach pól, w sadach i lasach, możemy skutecznie zapobiegać masowym pojawom szkodników i rzadziej oraz w mniejszych ilościach stosować środki chemiczne. Dla podtrzymania i zwiększenia liczebności organizmów pożytecznych korzystne są wszelkiego rodzaju miedze, oczka wodne, strumyki, a także drzewa i krzewy rosnące na miedzach bądź przy drogach gruntowych między polami. Zapylaczom i innym owadom pożytecznym sprzyja uprawa kwitnących gatunków roślin (w tym bobowatych). Pasy drzew i krzewów obok zwiększania bioróżnorodności odgrywają korzystną rolę w zapobieganiu erozji wywołanej przez wiatr, co jest szczególnie istotne na terenach płaskich i słabo zalesionych.

W interesie środowiska warto stosować ogólny umiar i rozsądek nabywając i stosując chemię rolną. Będzie to zarówno z korzyścią dla środowiska, jak i dla naszej kieszeni. Przydatne jest przebadanie gleby pod kątem zasobności (badania takie prowadzą stacje chemiczno-rolnicze).

Wówczas możemy dostosować nawożenie do rzeczywistych potrzeb, nie stosować niepotrzebnych nawozów natomiast dostarczyć to czego roślinom naprawdę brakuje. Stosujmy tylko te środki ochrony roślin które są potrzebne i kupujmy je tylko w takiej ilości w jakiej je zużyjemy.

W większości gospodarstw nie powinniśmy natomiast oszczędzać na wapnowaniu. Dobre rezultaty przynosi rozsiewanie na ściernisko wapna w formie węglanowej w ilości 0,5-1 t/ha. Tak podany wapń poprawia warunki bytowania organizmów glebowych. Rozkładają one łatwiej resztki pożniwne, a ponadto niektóre z nich wiążą wolny azot z powietrza i wzbogacają glebę w azot za darmo. Aktywność mikrobiologiczna i gleby i zdolność magazynowania wody zwiększa się również jeżeli jest w niej więcej próchnicy. Dlatego należy pamiętać o nawożeniu organicznym. Jeżeli nie mamy możliwości stosowania obornika, to słomę zbożową i rzepakową należy pozostawiać na polu.

Gospodarując odpadami pamiętajmy aby nie wyrzucać niczego co możemy użyć w gospodarstwie i pozbywając się odpadów nie zanieczyszczać otoczenia. Aby uniknąć marnotrawstwa być może warto wymienić się z sąsiadami?

Z drugiej jednak strony nie przechowujmy w gospodarstwie niepotrzebnych rzeczy, w tym zwłaszcza starych opakowań po nawozach czy środkach ochrony roślin. Stare opakowania nie dodają estetyki obejściu, poza tym resztki preparatów znajdujące się wewnątrz mogą spowodować zanieczyszczenie środowiska. Zgodnie z przepisami istnieje konieczność zapewnienia odrębnego kanału zbierania opakowań po środkach niebezpiecznych, czyli po większości środków ochrony roślin. Nie można usuwać ich łącznie z odpadami komunalnymi. Opakowania po środkach ochrony roślin najlepiej oddać do punktu sprzedaży. Sprzedawcy nie mogą odmówić odbioru takich opakowań i za ich odbiór nie mogą pobierać żadnej opłaty.

Warto także pamiętać właściwej gospodarce ściekami oraz o ochronie środowiska przed zanieczyszczeniem powietrza. Mowa tu nie tylko o odpowiedniej organizacji ogrzewania w gospodarstwie, aby nie emitować szkodliwych zanieczyszczeń spalając paliwa w nieodpowiedni sposób, ale także o redukcji emisji pyłów.

Można to zrobić między innymi dostosowując prace rolnicze do pogody. W gospodarce ściekami dobrze jest rozważyć ich rolnicze wykorzystanie. Istnieje możliwość zastosowania ścieków bytowych, komunalnych lub przemysłowych do nawadniania oraz nawożenia użytków rolnych oraz stawów wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb.

Dla takiego wykorzystania ścieki nie powinny stanowić zagrożenia dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych.

Na terenie Polski coraz większe jest zagrożenie przez suszę. Dobru środowiska służy racjonalne gospodarowanie wodą i spowolnienie jej odpływu z terenu gospodarstwa.

W tym celu warto oszczędzać wodę, magazynować wody opadowe lub roztopowe w miejscu ich powstawania i ograniczać szybki spływ wody po powierzchni terenu. Przechowując nawozy, używając chemii rolnej, czyszcząc sprzęt rolniczy i wykonując inne prace gospodarskie pamiętajmy o bezpieczeństwie wód.

W gospodarstwie rolnym na każdym kroku podejmujemy decyzje które mają wpływ na stan otaczającego nas środowiska. Warto podejmować je rozważnie, z całym szacunkiem do ziemi, na której gospodarujemy.

Dr hab. Ewa Matyjaszczyk, prof. IOR PIB Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj