KalendarzRolników.pl
PARTNERZY PORTALU
  • Narodowy Instytut Wolności
  • Partner serwisu Krajowa Rada Izb Rolniczych
  • Partner serwisu Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi w Warszawie
  • Partner serwisu Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
  • ODR Bratoszewice

WYSZUKIWARKA

Dobry kompost - składniki pryzmy kompostowej

Opublikowano 20.11.2022 r.
Kompost jest podstawowym nawozem w ekologicznym rolnictwie i ogrodnictwie. Dobrze rozłożona substancja organiczna – próchnica, wprowadzona do uprawnej warstwy gleby pobudza rozwój i aktywność organizmów glebowych.

kompost

Kompost w rolnictwie ekologicznym

Dojrzały kompost jest optymalnym buforem zapewniającym utrzymywanie w miarę stabilnego odczynu gleby, magazynem składników pokarmowych dla roślin, a przede wszystkim dla organizmów glebowych. To właśnie one, mając dzięki próchnicy odpowiednie warunki środowiska, dostarczają roślinom substancji niezbędnych do życia, w najlepszej dla nich formie i w optymalnych dawkach, przystosowanych do faz ich rozwoju.

Wśród organizmów glebowych wyjątkowo ważne są: grzyby, bakterie, promieniowce i dżdżownice. W rozkładzie resztek organicznych, głównie roślinnych, biorą udział grzyby, stąd ich specjalne znaczenie w pryzmie kompostowej. Pozostałe z wymienionych organizmów niezbędne są w glebie pól i ogrodów. Szczególnie dżdżownice dla swojego rozwoju potrzebują gleb słabo kwaśnych do obojętnych.

Składniki pryzmy kompostowej

W procesach rozkładu materii organicznej i syntezie związków wchodzących w skład próchnicy udział biorą drobnoustroje glebowe, które dla swojego rozwoju potrzebują źródła energii w postaci związków węgla (C) oraz azotu (N) do budowania białek własnego organizmu. Dla właściwej aktywności mikroorganizmów wymagana jest odpowiednia proporcja tych pierwiastków. Wynosi ona zwykle od 15:1 do 30:1, tzn. że na 15 do 30 części węgla potrzebna jest jedna część azotu. Informacje zawarte w Tabeli 1. pozwalają właściwie dobrać skład pryzmy kompostowej.

Tabela 1. Stosunek C:N w suchej masie różnych materiałów organicznych (wg Heynitz, 1983)

Jeżeli jeden ze składników (m.in. słoma zbożowa) zawiera dużo węgla, to dla równowagi należy uzupełnić azot, dodając na przykład zieloną masę motylkowych. Odpowiednie proporcje można orientacyjnie wyliczyć w następujący sposób:

Odważanie byłoby w praktyce kłopotliwe, dlatego należy raczej obserwować i kontrolować przebieg procesów w pryzmie. Uprawa ekologiczna zakłada, że składniki na budowę pryzmy należy brać głównie z gospodarstwa lub ogrodu, w którym będzie ten kompost stosowany. Wykorzystuje się wszelkiego rodzaju resztki roślinne i odpadki kuchenne, tj. resztki warzyw i owoców, trawę, darń, słomę, chwasty, obierzyny, pozostałości z posiłków czy skorupki jaj.

Z nawozów naturalnych można używać obornik i gnojówkę. Nawozy wapniowe daje się w ilości przynajmniej 4-5 kg/m3 masy kompostowej. Bardzo korzystnie jest uzupełnić je innymi nawozami mineralnymi, tj. zmielonymi skałami naturalnego pochodzenia i zastosować w postaci: mączki dolomitowej, bazaltowej, fosforytowej czy margli. Kolejnym składnikiem pryzmy kompostowej jest gleba, której udział wynosi 10-30%. Jeśli ziemia w ogrodzie jest lekka, należy dodać do pryzmy minerałów ilastych (np. gliny, mady); przy glebie ciężkiej dodaje się piasku. Przyjmuje się, że w pryzmie resztki roślinne i odpadki kuchenne powinny stanowić ok. 70%, nawozy zwierzęce 20% i gleba 10%.

Tworzenie pryzmy kompostowej

Pryzmę kompostową można budować różnymi sposobami. Pierwszy, polega na ułożeniu do pełnej wysokości stosu z całego będącego do dyspozycji materiału, a potem rozbudowywaniu go w miarę gromadzenia nowych składników. Zaletą tej metody jest możliwość korzystania z dojrzałego kompostu już wtedy, gdy drugi koniec jest formowany. Wadą natomiast jest nierównomierny przebieg zachodzących procesów. Drugi sposób dotyczy głównie gospodarstw rolnych i ogrodniczych, w których dysponuje się od początku dużą ilością materiału, wtedy całą pryzmę formuje się od razu.

Przyjmuje się, że szerokość usypiska powinna wynosić 1,5-2 m, a wysokość 1-1,2 m. Długość nie jest ograniczona, zależy tylko od ilości materiału i wolnego placu. Ilość miejsca pod pryzmę obliczamy, pamiętając, że 1 m3 luźnego kompostu ma masę ok. 600 kg, a do potrzeb nawożenia można przyjąć 4 kg kompostu/m2. Po nagromadzeniu materiału należy przystąpić do budowy właściwej pryzmy. Na powierzchni przyszłej podstawy należy wykopać dół na głębokość szpadla, ziemia ta zostanie później wykorzystana jako składnik kompostu.

Spód wykłada się kilkucentymetrową warstwą dojrzałego kompostu lub obornika, zaleca się także dodać kilkanaście dżdżownic kompostowych. Kolejny poziom stanowi wspomagający dopływ powietrza drenaż, czyli łykowate chwasty, drobne gałązki i grube łodygi. Dalsze postępowanie można poprowadzić na dwa sposoby: albo układać zebrany materiał warstwami, albo formować pryzmę po dobraniu w odpowiednich proporcjach składników i starannym ich wymieszaniu. Druga metoda jest jednak korzystniejsza dla przebiegu procesów rozkładu substratów i tworzenia próchnicy.

Przy układaniu pryzmy należy przestrzegać następujących zasad. Pokład drenażowy pokrywa się warstwą gleby o grubości 5 cm, musi się znaleźć potem poziom 10 cm rozdrobnionych resztek roślinnych, dalej 3 cm warstwy nawozów pochodzenia zwierzęcego (obornik, nawóz kurzy) przykrytej średnio na 5 cm glebą (gliniastej może być mniej, piaszczystej więcej). Całość można skropić wapnem, posypać sproszkowanym dolomitem, wapnem hydratyzowanym, ewentualnie zaleca się dodać zmielone skorupki jaj. Następnie powtarza się kolejność poszczególnych warstw (składniki roślinne, nawozy zwierzęce, gleba, nawozy mineralne) tak, aby wyższe poziomy były nieco mniejszej szerokości niż niższe, co nada przekrojowi pryzmy kształt trapezowaty. Po osiągnięciu 1 m wysokości pokrywa się pryzmę glebą (ok. 10 cm), spłaszczając wierzchołek i robiąc przebiegający wzdłuż rowek, który będzie odprowadzał wodę opadową.

Na potrzeby małych ogrodów można sporządzić kompost, wykorzystując ażurową skrzynię bez dna. Na jej spodzie układa się gruby materiał roślinny, pocięte drobno gałązki – warstwa ta, o grubości ok. 15 cm, stanowi drenaż. Przykrywana jest ona następnie kompostem lub ziemią ogrodową. Na to układa się na przemian poziomy zebranego wcześniej materiału roślinnego, nawozy zwierzęce oraz mineralne (np. dolomit). Pełną skrzynię należy przykryć denkiem, ale niezbyt szczelnie, aby był zapewniony dostęp powietrza. Gdy kompost już dojrzeje, podnosi się skrzynię i wysypuje jej zawartość.

Przed zimą można przykryć pryzmę słomą. Nie może być jej za mało (wysychanie pryzmy) ani za dużo (za wysoka wilgotność). Podczas jej układania dobrze jest skrapiać ją letnią, odstałą wodą z kranu, studni lub deszczówką.

Przyjmuje się, że optymalna wilgotność pryzmy powinna wynosić 45-50%. Porównywane jest to do wilgotności wyciśniętej gąbki – nie jest sucha, ale nie można już wycisnąć z niej wody. Stan taki należy utrzymywać. Wilgotność kontroluje się, pobierając materiał z różnych głębokości, ale zawsze powstałe otwory należy zapchać. Jak już wspomniano, organizmy działające w pryzmie kompostowej są tlenowcami, zatem należy dbać
o jej natlenienie. Jeżeli wejdzie się na stos kompostowy i jest on sprężysty, świadczy to o właściwych warunkach. Gdy jest zbyt zbity albo nadmiernie wilgotny, koniecznie należy go napowietrzyć, bo w przeciwnym wypadku mogą zachodzić procesy beztlenowe, wtedy materiał gnije, cuchnie i nabiera mazistej konsystencji.

Dojrzewanie kompostu

W początkowej fazie tworzenia kompostu wzrasta temperatura wewnątrz pryzmy, nawet do 60-70oC, ale już po kilku dniach obniża się. Wyższej temperaturze sprzyja większy udział nawozów zwierzęcych, niższej – większy udział gleby. Jeśli zdarzy się, że pryzma zacznie dymić, wtedy zaleca się polać ją wodą albo ograniczyć dostęp tlenu, mocniej ubijając. Przy prawidłowym przebiegu przemiany materii następuje silne podwyższenie temperatury dzięki procesom biochemicznym.

W pryzmie kompostowej ginie wiele nasion chwastów i patogenów roślin. Powoduje to nie tylko sama temperatura. Przy tlenowym przebiegu procesów następuje aktywacja drobnoustrojów; część z nich ginie, nie znajdując gospodarza, a część jest unieszkodliwiana przez antybiotyki produkowane przez grzyby i promieniowce.

Procesy przemiany materii przyspieszy dodanie jakiegoś preparatu do kompostowania. Są to szczepionki bakteryjne zawierające zestaw aktywnych, specjalnie wyselekcjonowanych bakterii tlenowych, szybko rozkładających materiał roślinny przy pomocy wytwarzanych przez siebie enzymów, bez wydzielania niemiłych zapachów.

Nie należy kompostować liści dębu, olchy, orzecha włoskiego oraz roślin chorych i porażonych szkodnikami, które zaleca się zakopać lub spalić, a powstały popiół należy nanieść na pryzmę. W pryzmie kompostowej mogą się również znaleźć nasiona chwastów. Ich liczba zależy m.in. od nawilżenia stosu i temperatury. Przy większej wilgotności i podwyższonej temperaturze nasiona te najpierw kiełkują, a potem giną. Mają tu swój udział również bakterie i grzyby, których produkty przemiany materii początkowo przyspieszają, a potem hamują rozwój kiełkujących chwastów.

Ponowne podwyższenie temperatury i dalsze ograniczenie liczby nasion można uzyskać poprzez mieszanie materiału kompostowego. Czas dojrzewania kompostu wynosi zwykle od 6 do 9 miesięcy, przy wahaniach od 2 tygodni do 2 lat. Zależy to od por roku, składników pryzmy, stosunku C:N. Staranne ułożenie stosu i przewracanie materiału przyspiesza procesy dojrzewania.

Dojrzały kompost jest jednolity, fragmenty roślinne i zwierzęce, z których powstał, są nie do odróżnienia, a pryzma jest o 30-50% niższa niż na początku. Powstała próchnica powinna mieć kolor ciemnobrunatny do czarnego i zapach świeżo zaoranej lub leśnej gleby. Nie może zawierać dżdżownic ani brudzić rąk, konsystencja ma przypominać torf. Próchnica powstała z kompostu w warunkach tlenowych nie zawiera w swoim składzie siarczków i azotu amonowego (który jest obecny w świeżym materiale). Trwałość dobrego kompostu wynosi 1 rok.

Najlepszą porą do zakładania kompostownika jest jesień lub wiosna, należy jednak unikać zimy. Trudności mogą też wystąpić w czasie bardzo suchego lata. Miejsce pod przyszłą pryzmę powinno być zacienione i osłonięte od wiatru (ale nie podmokłe). Sąsiedztwo brzozy, bzu czarnego, leszczyny i olszy sprzyja zachodzącym procesom, natomiast bliskość drzew i krzewów iglastych przeszkadza. Korzenie roślin osłaniających nie powinny wnikać w głąb pryzmy – minimalny odstęp to 1,5-2 m.

Wskazane jest umiejscowienie 2-3 pryzm blisko siebie. Wtedy jedna jest formowana, w drugiej tworzy się próchnica, a trzecią na bieżąco się wykorzystuje.

Zastosowanie kompostu

Dojrzały kompost można w zasadzie stosować w każdej porze roku. Po rozrzuceniu wymaga natychmiastowego przykrycia glebą. Jedynie niecałkowicie dojrzały materiał nie jest przykrywany i najlepiej nawozić nim późną jesienią.

Kompost na łąkach, pastwiskach i trawnikach po prostu rozsiewa się. Przy uprawie warzyw w gruncie lub inspekcie sieje się dojrzały kompost i przekopuje z glebą. Dodatkowo rozrzuca się go, po przesianiu, w bruzdy (można to zrobić przed i po wysiewie nasion).

Sałata, marchew, rzodkiewka, buraki, róże i inne rośliny szybko rosnące albo delikatne i aromatyczne wymagają całkowicie dojrzałego kompostu (bardzo dobrze, jeżeli jest przesiany). Można je również podlewać wodą z kompostem.

Niecałkowicie dojrzały kompost nadaje się do nawożenia ziemniaków, pomidorów i innych roślin o dużych potrzebach pokarmowych, jak również do okrycia róż przed mrozem. Największe dawki kompostu powinny być stosowane na tę glebę, która ma być przestawiana na ekologiczny sposób uprawy, w nowo zakładanych ogrodach i na wszystkie te miejsca, gdzie do tej pory dawano duże dawki nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony. Intensywne nawożenie kompostem należy w tych warunkach utrzymać przez 3 lata.

O ile przy stosowaniu obornika czy gnojówki grozi niebezpieczeństwo przedawkowania, to w przypadku dojrzałego kompostu nie ma takiej obawy. Silnie ożywia on glebę, mimo swojej niewielkiej aktywności biologicznej i braku dżdżownic kompostowych (żyjących tylko w rozkładającym się materiale). Przyjmuje się, że maksymalna aktywność biologiczna gleby następuje po 3 latach prawidłowego, intensywnego nawożenia próchnicą z pryzmy. Kompostem również potem trzeba nawozić corocznie, ale dawki można, oczywiście, ograniczać. Ilość stosowanego kompostu zależy od zwięzłości gleby: na zwięźlejsze można używać go mniej, na luźniejsze – więcej. Roczna dawka 1 kg kompostu/m2 jest wystarczająca na gleby mocne. Dawkę 4-7 kg/m2 lub w przeliczeniu 40 t (ok. 60 m3) na ha poleca się zastosować na gleby lekkie, których jest w naszym kraju najwięcej. Ilość ta może w kolejnych latach ulegać zmniejszeniu do 1 kg/m2.

Dla upraw intensywnych, np. pod rośliny ozdobne lub w warzywniku, zaleca się dawkę 4 kg/m2. Kompostem można nawozić również gniazdowo, tylko wokół samej rośliny. System ten sprawdza się dla drzew owocowych, ale także w uprawie pomidorów i kapustnych. Na jedno drzewo potrzeba 35-50 kg kompostu, który nanosi się 3-centymetrową warstwą wokół pnia w promieniu 0,5-1 m. Dawka 20-30 t powinna wystarczyć na 1 ha
sadu, przyjmując obsadę 600 drzew. Pomidory i ziemniaki lubią kompost niedojrzały, gdzie procesy przemiany materii zachodzą jeszcze intensywniej – wystarczy wtedy lekko przykryć go glebą, aby nie został rozrzucony przez wiatr.

 
Andrzej Bartosik
Artykuł opracowany we współpracy z Łódzkim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach 
Zainteresował Cię ten artykuł? Masz pytanie do autora? Napisz do nas tutaj
POWIĄZANE TEMATY:kompostpryzma kompostowa
Komitet do spraw pożytku publicznego
NIW
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030
PROO