Zanieczyszczenia gazowe w budynkach inwentarskich - amoniak

W budynkach inwentarskich skład powietrza jest inny niż na zewnątrz (powietrze atmosferyczne). Występują w nim domieszki gazów, często szkodliwych, takich jak dwutlenek węgla, siarkowodór, metan, amoniak. Spośród nich najwięcej negatywnych skutków wywołuje amoniak. 

Głównie rolnictwo

Największym źródłem jego emisji jest rolnictwo (ok. 75% ogólnej emisji), szczególnie produkcja zwierzęca (ok. 49 %) oraz nawozy mineralne zawierające azot (ok. 21%).
Amoniak jest bezbarwnym gazem o nieprzyjemnym ostrym zapachu, dobrze rozpuszcza się w wodzie, może przyczyniać się do korozji metalowych elementów w budynkach, w większych ilościach jest toksyczny, zarówno dla ludzi, jak i zwierząt. Jest szkodliwy również dla ekosystemu gleby, wody oraz roślin. 
W produkcji zwierzęcej do strat amoniaku dochodzi podczas rozkładu kału, moczu czy resztek paszy. Ulatnia się on także w miejscach, gdzie przechowywane są nawozy naturalne, oraz podczas stosowania tych nawozów na polu. Nie bez znaczenia jest gatunek zwierząt, obsada oraz system utrzymania (ściołowy, bezściołowy). 

Wskutek rozkładu białka

Amoniak powstaje na skutek rozkładu związków organicznych, które zawierają białko. W związku z tym w przypadku budynków, w których przebywają zwierzęta, jego największa ilość powstaje w miejscach, gdzie gromadzone są odchody stałe i mocz. Dodatkowo większe stężenie tego gazu jest w budynkach, w których występuje niesprawna wentylacja, odchody są usuwane niewystarczająco często i gdzie mamy do czynienia ze zwiększoną obsadą zwierząt. Wzrost temperatury powoduje wzrost stężenia NH3.
Negatywne skutki oddziaływania amoniaku na zwierzęta gospodarskie uzależnione są od jego stężenia w budynku, w którym przebywają. Ma on wpływ na zdrowie, produkcyjność i dobrostan. Warto również zauważyć, że jego negatywne oddziaływanie mogą odczuwać osoby pracujące przy obsłudze zwierząt. 

Objawy podrażnienia

Szkodliwe działanie amoniaku na zwierzęta w początkowej fazie objawia się podrażnieniem oczu (stany zapalne spojówki i rogówki) oraz błon śluzowych dróg oddechowych. Może on również powodować porażenia zakończeń nerwów węchowych. W wyniku wiązania się amoniaku z wodą na powierzchni wilgotnych błon śluzowych powstaje zasadowy wodorotlenek amonowy, który wnika w tkanki i powoduje stany zapalne i obniżenie odporności. 
U zwierząt, które są narażone na długotrwałe działanie podwyższonego stężenia amoniaku, mających obniżoną odporność częściej pojawiają się problemy ze strony układu oddechowego, który jest podrażniany. U świń mogą występować choroby układu oddechowego (np. kaszel), obniżone przyrosty (szczególnie prosiąt i warchlaków). Podobnie u bydła: wywołuje on choroby układu oddechowego, ale może też prowadzić do obniżenia produkcji mleka czy podatności na zachorowania w wyniku obniżenia odporności.

Metody ograniczające emisję

W celu ograniczenia emisji tego szkodliwego gazu z produkcji zwierzęcej stosuje się różne metody:

• Żywieniowe, które mają na celu zmniejszenie wydalanego azotu poprzez optymalizację składu pasz, tj. dostosowanie go konkretnie do gatunku zwierząt, ich masy ciała, produkcyjności, stanu fizjologicznego itp. (poprzez obniżenie poziomu białka w dawce, stosowanie czystych aminokwasów, poprawę strawności pasz, podawanie pasz wysokiej jakości) oraz stosowanie dodatków paszowych, np. enzymów paszowych. W przypadku przeżuwaczy zalecane jest zwiększenie podaży pasz objętościowych o zmniejszonej zawartości białka, natomiast u trzody chlewnej i drobiu - żywienie fazowe. Według różnych źródeł, stosowanie żywienia fazowego u tuczników pozwala zmniejszyć wydalanie azotu o ok. 3%, natomiast w przypadku drobiu nawet o 15%.
• Techniczne, mające na celu poprawę mikroklimatu w pomieszczeniach i minimalizację emisji amoniaku ze ściółki. Odbywa się to między innymi poprzez zastosowanie promieniowania UV (lampy UV), specjalnych systemów wentylacji, podsuszania pomiotu. Należy zapobiegać nadmiernemu zawilgoceniu ściółki i utrzymywać poidła i karmidła w taki sposób, aby nie zalegał w nich pokarm oraz aby nie wyciekała woda.
• Zoohigieniczne, mające na celu utrzymanie ściółki w możliwie suchym stanie (mokra ściółka emituje więcej amoniaku). Dodatkowo stosuje się dodatki chemiczne (formalina, sole kwasu siarkowego), mineralne, mające właściwości sorpcyjne i bakteriostatyczne (bentonit, dolomit, zeolity, węgiel brunatny, torf), oraz mikrobiologiczne, które rozkładają związki organiczne (preparaty bakteryjne i saponinowe).

Normy według rozporządzeń

Normy dotyczące dopuszczalnych stężeń gazów, między innymi amoniaku, zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. Nr 56, poz. 344 z późn. zm). Według tego rozporządzenia, dopuszczalne stężenie amoniaku w pomieszczeniach inwentarskich, w których znajdują cielęta i trzoda chlewna, nie powinno przekraczać 20 ppm (ppm określa, ile cząstek związku chemicznego przypada na milion cząstek powietrza).